tel. 516 348 436
tel. 534 784 784
adres / mapa dojazdu

 

  Losy adwokatury radomskiej[1] związane są ściśle z dziejami palestry polskiej, której rola i funkcjonowanie w wymiarze sprawiedliwości zostały ukształtowane na gruncie bogatych doświadczeń historycznych.
  Próby wyodrębnienia adwokatury jako samorządnej struktury były podejmowane przed upadkiem Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Postulat zorganizowania adwokatury na wzór samorządu podnoszony był już w trakcie obrad Sejmu Wielkiego (1788-1792). Przewidywane reformy nie zostały jednak wcielone w życie. Koleje funkcjonowania adwokatury polskiej wyznaczyły państwa zaborcze.

  W 1808 r. w Księstwie Warszawskim wdrożono organizację adwokatury powiązaną z ustrojem sądownictwa, która istniała również w Królestwie Polskim aż do wprowadzenia w 1876 r. rosyjskiej reformy sądownictwa z roku 1864 r., na jej podstawie zaczęli działać adwokaci przysięgli. Adwokatura powiązana była jednak niezmiennie z sądownictwem.
  Samorząd adwokacki na ziemiach polskich rozwinął się najwcześniej w zaborze austriackim - w 1849 r., kolejno w zaborze pruskim – w 1878 r. Inicjatywy ukierunkowane na stworzenie nowoczesnej adwokatury pojawiały się również w Królestwie Polskim. Nie było jednak możliwości utworzenia organizacji samorządowej. Na terenie zaboru rosyjskiego tworzono jedynie nieformalne stowarzyszenia stanowiące namiastkę samorządu. Adwokaci radomscy wykonywali swój zawód jako tzw. adwokaci przysięgli sądów okręgowych.
  Nasilenie dążeń adwokatów ziem polskich dawnego zaboru rosyjskiego, zmierzających do zorganizowania adwokatury według reguł samorządowych, nastąpiło po wybuchu I wojny światowej. Owocem usilnych starań był statut tymczasowy Palestry Państwa Polskiego, który został ogłoszony na mocy dekretu Naczelnika Państwa z 24 grudnia 1918 r., wszedł on w życie 1 stycznia 1919 r. Na podstawie powyższej regulacji działały izby adwokackie w Warszawie, w Łucku, w Wilnie i w Lublinie. Adwokaci przysięgli, pragnący wykonywać zawód, zobligowani byli do złożenia wniosku o wpis na listę adwokatów do rad adwokackich okręgów Sądów Apelacyjnych. Na liście adwokatów Izby lubelskiej, która powstała w dniu 19 marca 1919 r., zostali umieszczeni również adwokaci radomscy.
  Adwokatura międzywojenna zorganizowana została według trzech różnych ordynacji adwokackich, które odmiennie regulowały zasady organizacji izb adwokackich. Ustrój adwokatury na terenie całej Rzeczypospolitej został ujednolicony dopiero na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 7 października 1932 r. Prawo o ustroju adwokatury, które weszło w życie dnia 1 listopada 1932 r., ograniczając samorząd adwokacki głównie przez silny nadzór ministra sprawiedliwości. Zgodnie z art. 2 wskazanej regulacji w siedzibie każdego sądu apelacyjnego powstała izba adwokacka, której terytorialny zakres działania obejmował okręg sądu apelacyjnego – zasięg terytorialny lubelskiej Izby adwokackiej wyznaczał okręg Sądu Apelacyjnego w Lublinie.
  Przed wybuchem II wojny światowej Izba lubelska była jedną z ośmiu izb adwokackich działających w Polsce. Funkcję dziekana rady piastował w Lublinie Roman Zaremba. Przez wiele lat wicedziekanem rady adwokackiej był Tadeusz Przyłęcki, który prowadził swoją kancelarię w Radomiu przy ul. Lubelskiej 20 (obecnie ul. Żeromskiego). W okresie międzywojennym jedyną kobietą adwokatem radomskim była Maria Gajewiczowa-Zajewska - w 1935 r. zdała egzamin adwokacki i złożyła ślubowanie adwokackie.
  Na przełomie dziejów adwokaci odznaczali się wiernością ojczyźnie, niejednokrotnie czynnie angażując się w jej obronę. W czasie II wojny światowej ponad połowa adwokatów straciła życie, wśród aplikantów liczba poległych była jeszcze większa. Ofiarnie walczono na frontach, włączano się w życie polityczne, działano w Państwie Podziemnym i na emigracji. Wielu przedstawicieli adwokatury polskiej zostało zgładzonych w wyniku hitlerowskich i stalinowskich zbrodniczych działań podejmowanych celem eksterminacji inteligencji. Ważną kartę w historii Radomia w okresie przedwojennym i w pierwszych latach wojny zapisał znany adwokat – Roman Szczawiński. Działał on aktywnie tak w życiu społecznym, jak i politycznym. Trzykrotnie był wybierany radnym Rady Miejskiej. W latach 1934-1938 zajmował stanowisko Prezydenta Miasta Radomia. Po wybuchu II wojny światowej wszedł w skład Komitetu Samopomocy Społecznej, wspierającego najbardziej potrzebujących. Za działalność konspiracyjną został aresztowany przez gestapo, wraz z synem i synową, w lutym 1942 r. Osadzono go w radomskim więzieniu; po kilku miesiącach został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu.
  W 1939 r. na terenie centralnej Polski utworzono Generalne Gubernatorstwo. Miasto Radom zostało siedzibą dystryktu. W Generalnym Gubernatorstwie znalazł się niepełny okręg lubelskiej Izby adwokackiej. Dnia 9 listopada 1939 r. Okręgowa Rada Adwokacka w Lublinie, kierowana przez dziekana Stanisława Kalinowskiego, została rozwiązana. Jesienią 1940 r. Wydział Sprawiedliwości wyznaczył dla niej władze komisaryczne. W Radomiu utworzono Sąd Apelacyjny. Dzięki staraniom prezesa tegoż sądu - prof. Witolda Prądzyńskiego, który wystąpił do Wydziału Sprawiedliwości o utworzenie w Radomiu izby adwokackiej, w 1940 r. powołano komisaryczną radę adwokacką. Jej przewodniczącym został adwokat Stanisław Berger. Po rozwiązaniu Naczelnej Rady Adwokackiej i wprowadzeniu zarządów komisarycznych w radach okręgowych, został zorganizowany tajny samorząd adwokacki; tajna rada adwokacka powstała również w Radomiu. Warunkiem wykonywania zawodu adwokata Izby radomskiej w czasie okupacji było dopuszczenie do jego wykonywani przez Wydział Sprawiedliwości Gubernatora Dystryktu Radomskiego w drodze pisemnego upoważnienia. Aby otrzymać upoważnienie należało złożyć w czterech egzemplarzach kwestionariusz osobowy – jeden egzemplarz przesyłany był do gestapo. W Radomiu został powołany Mąż Zaufania dla spraw adwokatury w osobie adwokata Ludwika Golczewskiego, który za pośrednictwem Prezesa Sądu Apelacyjnego w Radomiu załatwiał sprawy zawodowe adwokatów z władzami niemieckimi.
  Po II wojnie światowej, w nowych granicach Polski, pozostało sześć przedwojennych izb adwokackich z siedzibami w Warszawie, w Krakowie, w Poznaniu, w Lublinie, w Toruniu i w Katowicach. Adwokatura radomska znalazła się ponownie na terenie funkcjonowania lubelskiej Izby adwokackiej, na której czele stał ostatni przedwojenny dziekan – Stanisław Kalinowski.
  Palestra objęta została silnym nadzorem politycznym potęgowanym przez kolejne zmiany ordynacji adwokackiej. Na postawie przepisów ustawy o ustroju adwokatury z dnia 27 czerwca 1950 r. Minister Sprawiedliwości utworzył dla województwa kieleckiego, do którego przynależał także Radom, Wojewódzką Izbę Adwokacką w Kielcach – pierwszym dziekanem został Wiesław Wolski. Na członków Rady Adwokackiej w Kielcach powołani zostali adwokaci z Radomia: Aleksander Czaplicki, Jerzy Kaliszczak i Marian Marszałek. Mocą rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości, w latach 1950 – 1953, utworzono osiem nowych izb adwokackich – na terenie kraju działało w sumie siedemnaście izb.
  W 1963 r. weszła w życie nowa ustawa o ustroju adwokatury z 19 grudnia 1963 r., w której znalazł się zapis, iż „adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający siedzibę na obszarze województwa, stanowią wojewódzką izbę adwokacką”. Siedzibą wojewódzkiej izby adwokackiej było miasto wojewódzkie. W związku z powyższym pojawił się problem po wprowadzeniu w 1975 r. nowego podziału administracyjnego kraju, a także nowego ustroju sądownictwa. Celem dostosowania działania struktur adwokatury do wprowadzonego podziału kraju na czterdzieści dziewięć województw i do utworzonych sądów wojewódzkich oraz rejonowych powołano, na mocy uchwały Naczelnej Rady Adwokackiej z 14 czerwca 1975 r. i uchwały wykonawczej Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 19 czerwca 1975 r., siedem nowych izb adwokackich. Obok Bielska-Białej, Częstochowy, Płocka, Siedlec, Wałbrzycha, Torunia również Radom posiadł izbę adwokacką, jako że miasto Radom na podstawie nowego podziału administracyjnego uzyskało status miasta wojewódzkiego. Izba adwokacka składała się z adwokatów wykonujących zawód w okręgu Sądu Wojewódzkiego. W listopadzie 1975 r. odbyło się zebranie delegatów wskazanych w zespołach adwokackich, na którym wybrano, pod przewodnictwem Aleksandra Czaplickiego, Radę Adwokacką Wojewódzkiej Izby Adwokackiej w Radomiu. W skład rady weszli: Tadeusz Badowski, Michał Kasche, Zbigniew Strus, Stefan Suwała, Jerzy Skorżyński i Wacław Błoński, który od 1970 r. był członkiem Rady Adwokackiej w Kielcach, pełniąc w niej w latach 1973-1975 funkcję Rzecznika Dyscyplinarnego. Dnia 9 listopada 1975 r. dziekanem Rady Adwokackiej Wojewódzkiej Izby Adwokackiej w Radomiu wybrano Jerzego Skorżyńskiego. Wicedziekanem został Michał Kasche, sekretarzem – Tadeusz Badowski, skarbnikiem - Wacław Błoński, a Rzecznikiem Dyscyplinarnym – Zbigniew Strus, który piętnaście lat później został powołany na stanowisko sędziego Sądu Najwyższego. Jerzy Skorżyński był dziekanem Rady Adwokackiej Izby radomskiej do drugiej połowy lat osiemdziesiątych (do roku 1986); sprawował funkcję dziekana przez kolejne dwie kadencje. Od października 1986 r. do października 1992 r. funkcję tę pełnił Wacław Błoński.
  W okresie stanu wojennego adwokatura zdołała przeprowadzić przez drogę ustawodawczą bardzo korzystną ustawę (porównywaną do statutu tymczasowego z 1918 r.) - Prawo o adwokaturze; uchwalona 26 maja 1982 r., weszła w życie 1 października 1982 r. Ustawa powyższa określana jest jako „paradoks dziejów adwokatury”, ponieważ pozostawała niejako w oderwaniu od realiów ustroju komunistycznego początku lat osiemdziesiątych. Poczytywana jest za najbardziej wszechstronny akt statuujący samorząd, funkcję i rolę adwokatury w wymiarze sprawiedliwości.

  Obecnie adwokatura polska, działająca na podstawie znowelizowanej ustawy z 1982 r., jest zorganizowana w dwadzieścia cztery izby adwokackie. Wkład adwokatów radomskich w rozwój ziemi radomskiej był znaczny. Wielu z nich piastowało stanowiska w strukturach administracyjnych; wielu popierało dążenia demokratyczne w okresie przemian ustrojowych w Polsce; wielu odznaczyło się jako bezinteresowni obrońcy oskarżonych w tzw. procesach politycznych. Z grona adwokatów Izby radomskiej wywodzą się Sędziowie Sądu Najwyższego, tacy jak Stanisław Rudnicki czy Zbigniew Strus, który zdobytą wiedzą i doświadczeniem dzielił się z radomskimi aplikantami adwokackimi.

---